«Ἡ μάνα κράταε τὰ βουνά, ὄρθιος νὰ στέκει ὁ γιός της» (Νικηφ. Βρεττάκος).
Δὲν ἦταν μόνο ἡ Σπαρτιάτισσα μάνα ποὺ προέπεμπε τὸν γιό της στὸν πόλεμο δίνοντάς του τὴν ἀσπίδα καὶ λέγοντας: «Ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τᾶς». Ἢ θὰ τὴν φέρεις πίσω (νικητὴς) ἢ θὰ σὲ φέρουν πάνω σ’ αὐτὴν (νεκρό). Δὲν ἦταν μόνο ἡ Σουλιώτισσα ποὺ πολέμησε ἰσοδύναμα στὸ πλευρὸ τοῦ ἄντρα της μὲ τὸ σπαθὶ καὶ τὸ τουφέκι. Δὲν ἦταν μόνο ἡ Μεσολογγίτισσα ποὺ ἄντεξε τὸ ἀφόρητο μαρτύριο τῆς πείνας καὶ στὴν ἡρωικὴ ἔξοδο, μὲ τὸ παιδὶ στὴν ἀγκαλιὰ καὶ τὸ σπαθὶ στὸ χέρι, ἐξόρμησε γιὰ ἐλευθερία ἢ θάνατο.
Ἦταν καὶ ἡ Ἑλληνίδα τοῦ ’40. Ποὺ κράτησε τὴ σκυτάλη μιᾶς ἱστορίας μακρᾶς καὶ ἔνδοξης ἐπάξια, μὲ ὑψηλὸ φρόνημα φιλοπατρίας καὶ βαθὺ αἴσθημα ἀνθρωπιᾶς. Δὲν πολέμησαν μόνο οἱ στρατιῶτες μας στὰ χιονισμένα τῆς Ἠπείρου βουνά. Τὸ ἔθνος ὁλόκληρο στάθηκε στὸ πλευρό τους. Καὶ πιὸ πολὺ οἱ γυναῖκες. Ἀπὸ τὴ μιὰ ἄκρη τῆς γῆς μας ὣς τὴν ἄλλη. Ἀλλὰ περισσότερο καὶ ἡρωικότερα ἀπὸ ὅλες, οἱ γυναῖκες τῆς Πίνδου. Ποὺ βρέθηκαν κι αὐτὲς στῆς μάχης τὴ φωτιά, στὴν πρώτη σχεδὸν γραμμὴ μὲ τοὺς φαντάρους.
Εἶναι αὐτὲς ποὺ κράτησαν ζωντανὴ τὴ γραμμὴ τοῦ ἀνεφοδιασμοῦ, ὅταν κάθε ἄλλο μέσο ἀποδείχτηκε ἀτελέσφορο. Κατάφεραν νὰ περάσουν φορτωμένες βαριὰ ἐκεῖ ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ περάσει τίποτε ἄλλο, οὔτε τὸ μουλάρι. Μὲ κόπο ἀνείπωτο μέσα στὰ χιόνια. Ἀποστάσεις μισῆς ἢ μιᾶς ὥρας τὶς ἔκαναν σὲ διπλάσιο ἢ καὶ περισσότερο χρόνο. Δὲν ἦταν μόνο οἱ ἀδιάβατες ἀνηφόρες καὶ τὸ βαρὺ φορτίο μὲ τὰ πυρομαχικὰ καὶ τὰ τρόφιμα. Ἦταν καὶ οἱ σφαῖρες καὶ οἱ ὀβίδες. Γίνονταν μάχες ἐκεῖ κοντὰ ποὺ περνοῦσαν. «Κάθε τόσο σταματούσαμε γιὰ νὰ προφυλαχτοῦμε», διηγοῦνται. «Στὴν ἀρχὴ φοβόμασταν. Ἔπειτα πιὰ συνηθίσαμε καὶ τὶς πολλὲς ἐκρήξεις ἀπὸ ὀβίδες καὶ τὰ σφυρίγματα ἀπὸ σφαῖρες. Γελούσαμε καὶ πειραζόμασταν ἡ μιὰ μὲ τὴν ἄλλη, ποὺ μᾶς ἔτυχε νὰ πολεμᾶμε». Ἀκόμα καὶ μιὰ 88χρονη κουβάλησε!
Συνήθως ὅμως ἔτρεχαν οἱ νιές, ποὺ εἶχαν μικρὰ παιδιά. Ἄλλη τρία, ἄλλη τέσσερα. «Ἐγὼ εἶχα πέντε, καὶ τὸ μεγαλύτερο μόλις ὀχτὼ χρονῶν! Τὰ παρατήσαμε ὅμως καὶ πήγαμε στὴ μεταφορά. Μία κλείδωσε τὸ μικρὸ σὲ μιὰ καλύβα γιὰ νὰ βοηθήσει τὸν στρατό. Μένοντας τὰ παιδιά μας μόνα τους ἔβαλαν τὰ κλάματα. Οἱ κρότοι ἀπὸ τὶς ὀβίδες καὶ τὰ πολυβόλα τὰ φόβισαν περισσότερο. Σφίξαμε ὅμως ὅλες τὴν καρδιά μας. Παρατήσαμε τὰ παιδιά μας στὸν φόβο καὶ στὸ κλάμα καὶ πήγαμε νὰ βοηθήσουμε τὰ ἄλλα τὰ παιδιά. Αὐτὰ ποὺ πολεμοῦσαν. Δὲν τὰ ξέραμε, ἀλλὰ ἦταν κι αὐτὰ παιδιὰ δικά μας». Ἀλήθεια, ποιὸς θὰ μποροῦσε νὰ νικήσει τέτοιες ψυχές;
«Κι οἱ μάνες τὰ κοφτὰ γκρεμνὰ σὰν Παναγιὲς τ’ ἀνέβαιναν», λέει ἔξοχα ὁ ποιητής. Σκαρφάλωναν σὲ κορφὲς 2.000 καὶ 2.500 μέτρων φορτωμένες πολεμοφόδια. Καὶ στὸ κατέβασμα κουβαλοῦσαν τραυματίες. Τραυματίες δικούς μας, ἀλλὰ ποὺ καὶ ποὺ καὶ Ἰταλούς, ποὺ ἔμεναν μὲ τὸ στόμα ἀνοιχτὸ μπροστὰ στὴν τόση ἀνθρωπιά. Θαῦμα ἀπίστευτο γι’ αὐτοὺς ποὺ τράφηκαν μὲ τὴν ἀπανθρωπιὰ τοῦ φασισμοῦ. Καταλάβαιναν πὼς δὲν νικιέται ὁ λαός, ποὺ μέσα του χτυπάει μιᾶς τέτοιας μάνας ἡ καρδιά. Τῆς μάνας ποὺ ἔχει τὴ δύναμη νὰ βλέπει καὶ τὸν ἐχθρὸ ἀκόμα σὰν δικό της παιδί. Ποὺ δὲν ἔμαθε νὰ μεταφράζει τὴ γνήσια φιλοπατρία σὲ φυλετισμό.
Ἡ Ἑλληνίδα τοῦ ’40 ἔδωσε μαθήματα λαμπροῦ ἡρωισμοῦ, βαθειᾶς ἀνθρωπιᾶς. Ἁπλώνει ὅμως τώρα τὴ σκυτάλη τοῦ γένους σὲ μᾶς. Ἔχουμε τὸ σθένος νὰ τὴν κρατήσουμε;