Οι απορίες τους είναι ανεξάντλητες. Ρωτούν για το σύμπαν, το διάστημα, για οτιδήποτε.

Οι μικροί μας φιλόσοφοι μας βομβαρδίζουν με τις παράδοξες απορίες τους και μας προσκαλούν στο μαγικό κόσμο τους.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία ξεκινά όταν αρχίζεις να αναρωτιέσαι.

Και τα παιδιά αναρωτιούνται για τα πάντα. Για τον ουρανό, το φεγγάρι, τη θάλασσα, τα λουλούδια… για τους ανθρώπους που τα περιβάλλουν. «Μερικές φορές, ο κόσμος γύρω μας μοιάζει παλιός και κουρασμένος, για τα παιδιά, όμως, όλα είναι καινούργια και υπέροχα», λέει ο Γκάρεθ Μάθιους, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και συγγραφέας του βιβλίου «The Philosophy Of Childhood» ( Η Φιλοσοφία της Παιδικής Ηλικίας)

«Τα παιδιά είναι τόσο αθώα, που μπορεί να σου θέσουν τα πιο απρόβλεπτα ερωτήματα και να δώσουν τις πιο λογικές απαντήσεις. Το να τα ακούς προσεκτικά σου δίνει την ευκαιρία να δεις τον κόσμο αλλιώς…», επισημαίνει ο καθηγητής. «Κάποιες από τις απορίες τους είναι πραγματικά εύστοχες. «Πονάνε τα λουλούδια, όταν τα κόβουμε;», «Πού πηγαίνει ο πόνος, όταν φεύγει;», «Πού βρίσκεται το τέλος του κόσμου;».

Όλα τα παιδιά θέτουν τέτοια ερωτήματα. Το θέμα είναι να τα ακούσουμε αληθινά και να συμμετέχουμε κι εμείς στο υπέροχο αυτό ταξίδι τους. Από αυτό το κοινό φιλοσοφικό ταξίδι, εμείς οι ενήλικοι μπορούμε να αντλήσουμε μοναδικές εμπειρίες. Αρκεί να ξέρουμε να σταθούμε στις σωστές στάσεις του ταξιδιού».

Μη φοβάστε τις απαντήσεις

Όταν τα παιδιά θέτουν ένα ερώτημα, μη φοβάστε να απαντήσετε επειδή δεν γνωρίζετε την απάντηση. Δεν χρειάζονται πάντα κυριολεκτικές απαντήσεις. Συχνά, οι γονείς πιστεύουν πως, αν δεν απαντήσουν σωστά, κινδυνεύουν να χάσουν το κύρος τους και το σεβασμό του παιδιού τους, ωστόσο τα παιδιά δεν έχουν τέτοιο θέμα. Το σημαντικό είναι να τα ενθαρρύνουμε να συζητήσουν και να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της σκέψης τους. Τις περισσότερες φορές, άλλωστε, απαντούν από μόνα τους. Κι είναι επίσης σημαντικό για την εκπαίδευσή τους, για να αγαπήσουν τη γνώση που ζητούν, να ανοίξουμε την εγκυκλοπαίδεια ή ένα βιβλίο, και να διαβάσουμε μαζί.

Σεβαστείτε τις απορίες του

Αν κάποια στιγμή το παιδί σας, σας ρωτήσει μήπως ήρθε το τέλος του κόσμου, μη γελάσετε. «Στα παιδιά δεν αρέσει να μην παίρνετε τις απορίες τους στα σοβαρά, ούτε σας ρωτούν για να πείτε πόσο χαριτωμένα είναι», μας λέει ο καθηγητής Μάθιους. Πείτε του πόσο ενδιαφέρουσα και έξυπνη είναι η ερώτησή του και προτρέψτε το να βρείτε μαζί την απάντηση. Ο καθηγητής διηγείται στο δεύτερο βιβλίο του, «Philosophy And Young Child» (Φιλοσοφία και Παιδί), την ιστορία της μικρής Ούρσουλα, που είχε έναν πόνο στην κοιλιά της: «Πού πάει ο πόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιόταν η τρίχρονη μικρούλα. Αυτή είναι μια εξαιρετική απορία, μας λέει ο Μάθιους, για να προβληματιστούμε πάνω στη φύση του πόνου. Και σε αυτή την περίπτωση, οποιαδήποτε απάντηση είναι σωστή.

Δώστε τους χώρο και χρόνο

«Πόσο μεγάλο είναι το διάστημα;», «Από πού ξεκινάει και πού τελειώνει ο κόσμος;». Η ιδέα του άπειρου μαγεύει τα παιδιά. Το ίδιο και η ιδέα του χρόνου. «Πού πάει ο χρόνος, όταν φεύγει;», αναρωτιέται ο μικρός Μιχάλης. Μετά από δύο-τρεις εβδομάδες, αποφάσισε: «Ο χρόνος πάει στο μέλλον, σε περιμένει και, όταν φτάνεις, εκείνος φεύγει ξανά». «Η φαντασία θέλει χώρο και χρόνο, για να αναπτυχθεί και να ανθίσει», λέει ο καθηγητής Μάθιους. Αφήστε, λοιπόν, στα παιδιά την ελευθερία που χρειάζονται για να εκφραστούν, και όσο χρόνο επιθυμούν για να ονειρευτούν.

Βοηθήστε τα να βρουν την «ταυτότητά» τους

«Τα παιδιά είναι ταξιδιώτες, που φτάνουν σε μια ξένη χώρα για την οποία δεν γνωρίζουν τίποτα», έλεγε ο Τζον Λοκ. Στην προσχολική περίπου ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους και ενθουσιάζονται με τη νέα τους αυτή ανακάλυψη. Τότε συνειδητοποιούν πως είναι άτομα με οντότητα, και αρχίζουν να προβληματίζονται για τη ζωή, την ύπαρξη, ακόμη και το θάνατο. Σε αυτή τη φάση, οι προβληματισμοί τους είναι σχεδόν μεταφυσικοί, γι’ αυτό και πολύ ενδιαφέροντες. Ο καθηγητής Μάθιους μάς λέει πως αυτές οι μεταφυσικές ανησυχίες είναι απόλυτα φυσιολογικές. Ακόμη και η αγωνία της απώλειας μπορεί να το βοηθήσει στην αναγνώριση της ταυτότητάς του. «Είμαι μικρός, κάποτε θα μεγαλώσω, και μετά θα πεθάνω». Ένας λογικός συλλογισμός, που εμείς οι γονείς σίγουρα δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως ταμπού. Για να ξεπεράσει, όμως, το παιδί το άγχος του θανάτου, πολύ σημαντικότερο από το να το συζητήσει, είναι να βλέπει τους γονείς του ευτυχισμένους, ικανοποιημένους από τη ζωή τους.

Απολαύστε τις φιλοσοφικές τους ιστορίες

«Πώς λέγεται η φέτα πριν κοπεί;», «Γιατί οι ζέβρες έχουν ρίγες;», «Τι δουλειά κάνει η θάλασσα;», «Πόσα σπίτια έχουν τ’ αστέρια;». Συχνά, οι απορίες τους σταματούν εκεί, άλλες φορές συνεχίζονται και καταλήγουν σε ευφυή μυθεύματα, που μας παρασύρουν σε ένα απίστευτο πνευματικό ταξίδι. Απολαύστε το. Όπως έλεγε και το τραγούδι στο «Βασιλιά των Λιονταριών»: «Ακούνα Ματάτα – τις έγνοιες διώξε – κι όπου θέλει ας βγει – γίνετε μικροί φιλόσοφοι!».

«Σωστές» και «λάθος» απαντήσεις

Ανάμεσα στις πιο απλές και τις πιο σύνθετες ερωτήσεις των παιδιών, παρεμβάλλεται ένας ωκεανός γονεϊκών αποριών: Λέμε την ωμή αλήθεια; Τη διανθίζουμε με στοιχεία παραμυθιού, για να είναι περισσότερο κατανοητή; Αναλύουμε το θέμα με λεπτομέρειες; Κι αν ρωτήσει κάτι που δεν ξέρουμε; «Ασφαλής» απάντηση σε όλα αυτά δεν υπάρχει. Η κάθε ερώτηση είναι διαφορετική, ακριβώς όπως διαφορετικό είναι και κάθε παιδί. Ένας γενικός κανόνας λέει, ότι οι απαντήσεις σε μια συγκεκριμένη ερώτηση διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Η απάντησή μας δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει λεπτομέρειες που δεν χρειάζεται το παιδί. Απαντάμε με ακρίβεια και προχωράμε ανάλογα με τις ερωτήσεις του, προσέχοντας πάντα να δίνουμε σωστές απαντήσεις. 
Με τη συνεργασία της Μαρίας Σκαπέρα (Μ.Ed. ψυχοπαιδαγωγός, εκπαιδευτική σύμβουλος).

Ἀπό τό βιβλίο: Πῶς ἔζησα τό δράμα τῶν ἀπαγχονισθέντων, τοῦ πατρός Ἀντωνίου Ἐρωτοκρίτου*

Τό ἀπόγευμα τῆς παραμονῆς τοῦ ἀπαγχονισμοῦ των, πῆρα καί συνεννοήθηκα μαζί των, νά τούς ἐπισκεφθῶ κατά τές ὀκτώ τό βράδυ γιά εὐχέλαιον καί τή μετάδοσιν τῆς θείας κοινωνίας. Πῆγα στές ὀκτώ καί μαζί κάναμε τήν ἀκολουθία τοῦ εὐχελαίου, καί τούς μετέδωσα τήν θεία κοινωνία.

Προτοῦ φύγω θεώρησα καθῆκον μου νά τούς ἀπευθύνω μερικά λόγια ἐμψυχωτικά, καί εἰς ἀτμόσφαιραν πατριωτικοῦ ἐνθουσιασμοῦ, τούς συνεχάρην ὅτι θά γίνουν θυσία γιά τήν πατρίδα, ὅπως καί τόσοι προηγούμενοι μάρτυρες, καί εἶπα ὅτι πολύ θά ἤθελα νά εὑρισκόμην στήν θέσιν των. Στό τέλος ἐνηγκαλίσθην τόν ἕνα μετά τόν ἄλλον, τούς ἠσπάσθην, καί μέ πολλήν συγκίνησιν τούς ἀπεχαιρέτισα καί ἔφυγα περί τάς ἐννιάμιση.

Θυμᾶμαι, ὅταν τούς ἔκαμα παρατήρησιν ὅτι ἔχουν ἀρκετόν θάρρος, ὁ Πατάτσος μοῦ λέγει: «Ναί, πάτερ, ἀλλά ἐκείνην τήν ὥραν φοβοῦμαι». «Νά πᾶς μέ θάρρος», τοῦ λέγω, «καί νά ἔχῃς τόν νοῦ σου στόν Θεόν». «Ὅταν θά μᾶς παίρνουν, πάτερ, τί νά ψάλλωμεν»; «Τόν Ἐθνικόν Ὕμνον καί κανένα τροπάριον». Ὅπως παρετήρησα ἐπροτίμησε τό δεύτερον καί ἔψαλλε τό, «Ὅτε ἐκ τοῦ ξύλου σέ νεκρόν».

Τό μέρος ὅπου ὡδηγήθην καί ὅπου θά παρέμενα μέχρι τήν ὥρα τοῦ ἀπαγχονισμοῦ ἦτο ἐκεῖνο, ὅπου ἔμεινα καί τήν προηγούμενη φορά, καί πού ἀπέχει ἑκατόν περίπου πόδια ἀπό τήν ἀγχόνην.

Μετά τήν φυγήν μου τούς ἤκουα νά ψάλλουν τούς ὕμνους τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς μέ ἐπί κεφαλῆς τόν Πατάτσο, συνταυτίζοντες τό ἰδικόν των δράμα μέ τά πάθη τοῦ Σωτῆρος. Οἱ ἄλλοι κατάδικοι καί ὑπόδικοι τῆς Ε.Ο.Κ.Α. ἐδόνουν συνεχῶς τή φυλακή ἀπό ζητωκραυγές γιά τόν Διγενῆ, τόν Μακάριο καί τήν Ε.Ο.Κ.Α., ὡς καί μέ ἐθνικά τραγούδια. Ἕνας ἀπό τούς κατόπιν μελλοθανάτους, ὁ Ἀνδρέας Παναγίδης, ἦτο ἀνεβασμένος ψηλά στό παράθυρο τοῦ κελιοῦ του, στό τελευταῖο πάτωμα τοῦ διαμερίσματος 9, ἀπό ὅπου ἔδιδε τό σύνθημα γιά τά πατριωτικά τραγούδια τῆς Ε.Ο.Κ.Α., καί πρό πάντος τό τραγούδι «Βάστα, καημένε μου ραγιά», τό ὁποῖον ἐπανελήφθη πολλές φορές.

Ἔμεινα ἐκεῖ πλησίον καί ἤκουσα νά τοῦ κάμνουν παρατήρησιν νά κατεβῇ, ἀλλά δέν ἤκουσε καί ἔμενε διαρκῶς ἐκεῖ προσηλωμένος, καί παρατηροῦσε στήν αὐλή τῆς ἀγχόνης καί μοῦ ἔλεγε κατόπιν ὅτι τούς εἶδε νά τούς ὁδηγοῦν στήν ἀγχόνη.

Περί τό μεσονύκτιον τούς ἐκάλεσαν νά ἑτοιμασθοῦν. Ἑτοιμάζονται διά τήν ἀγχόνην, ἀφοῦ ἀφαιρέσουν τά ροῦχα τῆς φυλακῆς καί φορέσουν τά ἰδικά των, πού ἔφεραν ὅταν συνελήφθησαν.

Μόνον αὐτῶν τῶν τριῶν ἀπαγχονισθέντων μοῦ παρέδωσεν ὁ τελευταῖος ὑπεύθυνος τῶν φυλακῶν Ἄκερ φωτογραφίας μέ ροῦχα τῆς φυλακῆς.

Εἰς τάς δώδεκα ἡ ὥρα περίπου διέκρινα εὐκρινῶς τή φωνή τοῦ Πατάτσου νά ψάλλῃ τό «Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανέ....», τό «Ὅτε κατῆλθες πρός τόν θάνατον...», τό ὁποῖον δέν ἐτελείωσαν, διότι ἔφθασαν εἰς τήν ἀγχόνην, καί ἐκεῖ ἔσβησεν ἡ φωνή τοῦ Πατάτσου.

* Ὁ πατήρ Ἀντώνιος Ἐρωτοκρίτου, ἦταν ὁ ἱερέας πού ἐπισκεπτόταν, ἐξομολογοῦσε καί κοινωνοῦσε τούς ἐννέα ἀπαγχονισθέντες στίς φυλακές.

…ΤΟΙΟΥΤΩΝ ΓΑΡ ΕΣΤΙΝ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ

Με αφορμή ένα απόσπασμα από το κοινωνικό διήγημα «Χωρίς στεφάνι» του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, έχω να καταθέσω λίγες σκέψεις στην αγάπη σας, σχετικά με την «φασαρία» που κάνουν τα παιδάκια στην εκκλησία.

Ως μητέρα μικρών παιδιών, πολλές φορές βρέθηκα σε δύσκολη θέση, όταν τα παιδιά μου ενοχλούσαν με τις φωνές ή τις μετακινήσεις τους μέσα στο ναό.

Είμαι σίγουρη ότι, εάν είστε γονείς μικρών παιδιών θα αισθανθείτε ανακούφιση, αφού και πριν από έναν αιώνα ο συγγραφέας «έβαζε στη θέση τους» όσους δεν έδειχναν κατανόηση και επιείκεια στις μητέρες με μικρά παιδάκια, που εκκλησιάζονταν.

Εάν τα παιδιά σας έχουν πλέον μεγαλώσει, θυμηθείτε τα παλιά και… απλώς δειχτείτε συγκαταβατικοί.

Και, εάν δεν έχετε δικά σας παιδιά, αναλογιστείτε τους κόπους της σύγχρονης μάνας που, παρ΄ όλες τις δυσκολίες των καιρών, φέρνει στον κόσμο νέους ανθρώπους και μην της δημιουργείτε επιπλέον φόρτο με τις παρατηρήσεις σας.

Με κάθε σεβασμό προς τους ιερείς, τους επιτρόπους, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την τήρηση της τάξης στο ναό, και όλο το εκκλησίασμα, γράφω τα παραπάνω… Πολλοί ναοί, όπου υπάρχει συγκαταβατικότητα προς τα μικρά παιδιά, είναι γεμάτοι από νέες οικογένειες.

Εξάλλου, είναι αυτονόητο ότι κάθε υπεύθυνος γονιός καταβάλει προσπάθεια για να κρατήσει ήσυχο το παιδί του στην εκκλησία, χωρίς ωστόσο να το καταπιέζει (αποφεύγοντας έτσι μελλοντικές αντιδράσεις του παιδιού, που, λόγω πίεσης, ίσως και να αρνείται τον εκκλησιασμό).
 
Ο π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος έλεγε: “Πώς είναι νοητό απ΄τη μια μεριά να ζητάμε από τους ευσεβείς γονείς να κάνουν παιδιά και από την άλλη να τους απαγορεύουμε τον εκκλησιασμό μαζί τους; “

Κάποτε ένας μπόμπιρας εξέφρασε τον ενθουσιασμό του να βλέπει το Γέροντα και έλεγε στους γονείς του :-“Αυτός ο παπούλης και δίνει και αφήνει.”Εννοούσε προφανώς ότι ο Γέροντας τον άφηνε να κάνει τις μικροαταξίες του χωρίς να τον κατακεραυνώνει και του έδινε και σοκολάτες!(από το βιβλίο Υποθήκες Ζωής-σ.64). Έτσι κερδίζει κάποιος τις ψυχές των παιδιών…

«Από τη μια μεριά λέμε στους γονείς να κάνουν παιδιά, και από την άλλη δεν τα θέλουμε στις εκκλησίες, γιατί ενοχλούν. Φτιάχνουμε αίθουσες, όπου προσφέρουμε τον καφέ μετά τα μνημόσυνα, αλλά δεν θέλουμε να βάλουμε εκεί τα παιδιά, για να μην τις λερώσουν…» είχε πει ο μακαριστός Σεβασμιώτατος Σισανίου και Σιατίστης κ.κ. Παύλος σε κάποια εισήγησή του στην Ιερά Σύνοδο.

«Ας έρχονται τα παιδιά στην εκκλησία και ας κάνουν φασαρία» , άκουσα τον μακαριστό Παναγιώτατο Θεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιμο να λέει κατά τη διάρκεια της Θ. Μεταλήψεως, ενώ ένα παιδάκι έκλαιγε.

Ας διαβάσουμε τι γράφει η ευαίσθητη ψυχή του μεγάλου λογοτέχνη, ο οποίος μέσα από τα διηγήματά του δείχνει την αγάπη που έτρεφε προς τα παιδάκια και τις μητέρες.

«Αλλ΄η φωνή του βρέφους ήτο λιγεία, και ηκούσθη ευκρινώς εκεί γύρω, και ο Γιαμπής, ο επίτροπος, δεν ηγάπα ν΄ακούει θορύβους.Εις όλας τας νυκτερινάς ακολουθίας των Παθών, πολλάκις είχε περιέλθει τας πυκνάς των γυναικών τάξεις, διά να επιπλήττη πτωχήν τινά μητέρα του λαού, διότι είχε κλαυθμυρίσει το τεκνίον της. Ο ίδιος έτρεξε και τώρα, να επιτιμήση και αυτή ν την πτωχήν μητέρα, δια τους ακάκους ψελισμούς του βρέφους της.

Τότε η Χρηστίνα η δασκάλα[……] εσκέφτη ακουσίως της ότι, καθώς εκείνη νόμιζες, κανείς, ας ήταν και επίτροπος ναού, δεν έχει το δικαίωμα να επιπλήξη πτωχήν νεαράν μητέρα, διά τους κλαυθμυρισμούς του βρέφους της, καθώς δεν έχει δικαίωμα να την αποκλείσει του ιερού ναού, διότι έχει βρέφος θηλάζον. Καθημερινώς δεν μεταδίδουν την Θείαν Κοινωνίαν εις νήπια κλαίοντα; Και πρέπει να τα αποκλείσουν της Θειας Μεταλήψεως, διότι κλαίουν; Έως πότε όλη η αυστηρόρης των ¨αρμοδίων¨θα διεκδικείται και θα ξεθυμαίνει μόνο εις βάρος των πτωχών και των ταπεινών;[…]

Ταύτα ανελογίζετο η Χρηστίνα σκεπτόμενη ότι καμμία μήτηρ δεν θα ήτο τόσο αφιλότιμος, ώστε να μη στεναχωρείται και να μη σπεύδη να κατασιγάσει το βρέφος της, και να μην παρακαλεί να ανοιχθή πλησίον της εις τον τοίχον διά θαύματος θύρα, διά να εξέλθη το ταχύτερον. Περιτταί δε ήσαν αι νουθεσίαι του επιτρόπου, πρόσθετον προκαλούσαι θόρυβον…»

Με κάθε σεβασμό και αγάπη προς τους πατέρες και αδελφούς...

Στὴν πόλη Ναΐν ὁ Χριστὸς συναντᾶται γιὰ πρώτη φορὰ μὲ τὸ γεγονὸς τοῦ θανάτου. Ἕνα νεαρὸ παιδί, μιᾶς χήρας ὁ μοναχογιός, πεθαίνει, ἀλλὰ τὴ στιγμὴ ποὺ μεταφέρεται στὸν τάφο, ὁ Χριστὸς εἶναι ἐκεῖ. Σταματάει τὴ νεκρικὴ πομπή, ἀγγίζει τὸ νεκρὸ παιδὶ καὶ τὸ διατάζει νὰ σηκωθεῖ. Στὸ θεῖο πρόσταγμα ὁ θάνατος τρέπεται πάραυτα σὲ φυγή. Τὸ παιδὶ ἀνακάθεται στὸ φέρετρό του, ἀρχίζει νὰ μιλάει καὶ ὁ Χριστὸς τὸ παραδίδει στὴν πονεμένη μητέρα του (Κυριακὴ Γ΄ Λουκᾶ).

• 20/10 ΔΕΥΤΕΡΑ, Αγίου Αρτεμίου-Οσίου Γερασίμου: Θεία Λειτουργία 07:00, ΔΕΥΤΕΡΑ ΑΠΟΓΕΥΜΑ στις 5:00μ.μ. θα τελεσθεί Εσπερινός μετ΄αρτοκλασίας-Παράκλησις εις τον Όσιο Ιωάννη το Ρώσσο, θα τεθεί σε προσκύνηση το σκουφάκι και η ζώνη, ευλογία από το σκήνωμα του Οσίου.
• 23/10 ΠΕΜΠΤΗ Αποστόλου Ιακώβου του Αδελφοθέου: Θεία Λειτουργία 07:00 
• 25/10 ΣΑΒΒΑΤΟ: Θεία Λειτουργία 07:00 
• 26/10 ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤ΄ ΛΟΥΚΑ, Αγίου Δημητρίου Μεγαλομάρτυρος: Θεία Λειτουργία 07:00-10:00